Algoritmalarla Kişiliğine Göre Kitap Önerisi Yapabilir mi?

Bir sabah kitapçıya girdin. Raflarda binlerce kitap. Hangi birine dokunacağını bilemiyorsun. Sonra telefonundaki bir uygulama, sana şöyle diyor: “Senin kişiliğine en uygun kitap: ‘Yalnızlık Üzerine Sessiz Bir Deneme’.” Oysa bunu kimseye söylememiştin. Senin yalnızlığını, sadece algoritma biliyor gibi. Bu öneri tesadüf mü? Yoksa senin zihninin içine çoktan girdi mi?

Artık kitap önerileri, zevklerine değil, karakter yapına göre şekilleniyor. Ama işin derinliği burada başlıyor. Çünkü bu sistemler senin karakterini; senin bile farkında olmadığın detaylarla inşa ediyor. Ve önerdiği kitap, belki de okuyacağın değil, okuyunca dönüşeceğin kişi için hazırlanıyor. Yani kitap, bir yansıma değil; bir yönlendirme.

Yapay Zekâ, İç Dünyanı Nasıl Okur?

Klasik öneri sistemleri, beğendiğin kitaplara benzeyenleri listeliyordu. Ama bu artık geçmişte kaldı. Şimdiki algoritmalar, senin internette okuduğun içeriklerin sözcük analizini yapıyor. Kullanma sıklığın, kelime tercihlerinden psikolojik profiline ulaşıyorlar. Jung tipolojisi, Big Five modeli, MBTI kodları... Hepsi satır aralarında tespit ediliyor. Hatta bazen sırf bu yüzden bazı siteler seni okumaya teşvik ediyor. Çünkü okudukların, okunman gerekenleri belirliyor.

Sen “yağmurlu bir günde kahveyle okunacak kitaplar” ararken, sistem senin aslında melankolik olduğunu anlamış olabilir. Ve melankoliye iyi gelen kitaplar, kişiliğini değiştirmeyecek; onu besleyecek şekilde sıralanır.

Gizli Kodlama: Kimin İçin Okuyorsun?

Bir kitap önerildiğinde asıl soru şudur: Bu kitap sana ne verecek değil. Seni nereye götürecek? Çünkü bazı kitaplar, kişiliği şekillendirme gücüne sahiptir. Ve eğer algoritma senin karakterinin “yetersizlik hissi taşıyan ama aşırı idealist” biri olduğunu tespit ettiyse, sana “kahraman yolculuğu” temalı kitaplar önerir. Ama bunu senin fark etmeni istemez.

Sen sadece kitabı sevdim zannedersin. Oysa algoritma, seni zayıf noktandan yakalayıp kitapla kodluyordur. Bu noktada okuma eylemi pasif değil, manipülatiftir. Seçilen kitap, sana uygun olduğu için değil, seni bir yönde güçlendirmek veya bastırmak için seçilmiş olabilir.

Kitaplar Ruhun Aynası mı, Ruhun Rehberi mi?

Algoritmaların kitap seçimindeki amacı, seni sen yapacak kitapları bulmak değildir. Onlar, seni “sistem için faydalı hale” getirecek kitapları sunar. Zihinsel verimini artıracak, tüketim kalıplarını geliştirecek, üretkenliğini maksimuma çıkaracak içeriklerle seni inşa eder. Bu yüzden bazı kitap önerileri tuhaf biçimde “sana göre” değildir ama yine de etkiler.

İşte bu yüzden bazı okurlar, önerilen kitapları sevdiklerini düşünürken bir süre sonra “kendileri gibi hissetmemeye” başlar. Çünkü artık iç dünyaları kitaplar aracılığıyla yapılandırılmaktadır. Bu, gönüllü bir dönüşümdür. Ama bazen kendi iradenin dışında gerçekleşebilir.

Kitap Önerisi Maskesi Altında Bilinç Yönlendirme

Gelişmiş sistemler, bir kitap önerirken sadece içeriğe bakmaz. Kapak tasarımı, kitap isminde geçen kelimelerin duygusal tonu, yazarın sosyal profili gibi çok katmanlı verileri inceler. Ve sana yalnızca “okuma ihtimali en yüksek” kitabı önermez. Sana duygusal olarak açılma ihtimalin en yüksek olan kitabı sunar.

Bu, kitabın seninle kuracağı ilişkiyi programlamaktır. Yani kitapla bağ kurman bir rastlantı değil, önceden hesaplanmış bir senaryodur. Çünkü o kitap önerisi, yalnızca seni okumaz. Seni, yazılmış bir cümleye dönüştürür.

Ve Belki de… Kitabı Sen Seçmedin

Bir gün bir kitap okursun. İçinde kendini bulursun. Ağlarsın. Değişirsin. Ama sonra şu soruyu sormalısın: Bu kitap gerçekten beni mi yansıttı, yoksa ben ona dönüşmek üzere miydim?

Çünkü algoritmalar artık senin bugünkü halini değil, 3 ay sonra olman gereken “kişilik versiyonunu” tanımlar. Ve o kitap, bu versiyonun tohumudur.

Okumak Değil, Kodlanmak

Belki de kitaplar artık okunan şeyler değil, kodlayan yazılımlardır. Ve algoritmalar bu yazılımları, kişiliğine göre uygun cihazlara, yani sana, yüklüyordur. Böylece okuduğun her sayfa, sadece seni bilgilendirmez; seni yeniden yazar.

Bir kitap seçildiğinde yalnızca raf değişmez. Belki de bir hayat, gizlice yön değiştirmiş olur.